Tấm và Cám là hai chị em cùng cha khác mẹ. Mẹ mất từ khi Tấm còn bé nên cha lấy vợ kế rồi sinh ra Cám. Ít lâu sau, cha cũng qua đời nên Tấm ở với dì ghẻ. Dì là người cay nghiệt nên bắt Tấm phải làm lụng luôn tay từ sớm đến tối, còn Cám thì được mẹ nuông chiều nên suốt ngày chỉ rong chơi, chẳng phải làm gì.
Một hôm, dì ghẻ sai hai chị em đi bắt tôm tép, mụ hứa hẹn: “Nếu ai bắt được đầy giở thì sẽ được thưởng một chiếc yếm đỏ.” Ra đồng, Tấm nhờ mò cua bắt ốc đã quen lại chịu khó nên chỉ một buổi Tấm đã bắt được đầy giỏ vừa cá vừa tép. Còn Cám thì lười biếng, chỉ mải dạo chơi nên đến chiều giỏ vẫn trống không.
Thấy vậy Cám liền lừa Tấm:
– Chị Tấm ơi, đầu chị lấm, chị hụp cho sâu, kẻo về mẹ mắng.
Tấm tưởng thật bèn lội xuống ao gội đầu. Ở trên bờ, Cám trút hết cá và tép của Tấm vào giỏ của mình rồi về nhà trước.
Khi lên bờ, Tấm chỉ thấy cái giỏ trống không đang nằm lăn lóc bèn bưng mặt khóc. Bỗng Bụt hiện lên hỏi:
– Làm sao con khóc?
Tấm kể hết sự tình, nghe xong Bụt bảo:
-Trong giỏ còn sót một con cá bống. Con hãy thả nó xuống giếng. Cứ mỗi lần cho cá ăn, con hãy gọi: “Bống bống bang bang. Lên ăn cơm vàng, cơm bạc nhà ta. Chớ ăn cơm hẩm cháo hoa nhà người.”
Nghe lời Bụt dặn, về nhà Tấm thả bống xuống giếng. Hàng ngày, sau mỗi bữa ăn Tấm đều để dành cơm đem ra cho bống. Mụ dì ghẻ sinh nghi, bảo Cám đi rình. Biết chuyện, hôm sau mụ sai Tấm đi chăn trâu và dặn: “ Có chăn thì chăn đồng xa, chớ chăn đồng nhà, làng bắt mất trâu.” Ở nhà mẹ con Cám bắt chước Tấm gọi bống lên để giết thịt. Đến chiều Tấm về, ra giếng gọi mãi không thấy bống đâu mà chỉ có một cục máu đỏ tươi nổi lên liền òa khóc. Bụt lại hiện lên bảo: “ Bống của con đã bị người ta giết thịt. Con hãy tìm xương nó bỏ vào bốn cái lọ rồi chôn xuống dưới bốn chân giường con nằm.” Tấm nghe lời làm theo.
Ít lâu sau, nhà vua mở hội, mọi người nô nức đi xem. Mẹ con Cám cũng sắm sửa áo quần để đi trẩy hội. Không muốn Tấm dự hội nên mụ dì ghẻ mới lấy một đấu gạo trộn lẫn với một đấu thóc bắt Tấm nhặt xong mới được đi. Tấm nhặt mãi không hết, tủi thân bèn ôm mặt khóc.
Bụt hiện lên sai đàn sẻ xuống nhặt thóc giúp Tấm. Thấy Tấm áo quần rách rưới, Bụt bảo:
-Con hãy đào bốn cái lọ ở dưới chân giường lên. Tấm đào lên thì lần lượt thấy có một bộ quần áo rất đẹp, một đôi hài xinh xắn, một con ngựa và một bộ yên cương.
Tấm mừng quá, liền mặc quần áo, lên ngựa đi dự hội. Qua chỗ lội, Tấm đánh rơi một chiếc hài xuống nước nhưng không tìm lại được. Một lát sau, khi nhà vua cưỡi voi đi qua, con vật cứ rống lên không chịu đi tiếp. Vua sai người xuống nước mò tìm xem sao thì nhặt được một chiếc hài xinh xắn.
Vì cho rằng chủ nhân chiếc hài hẳn là một trang tuyệt sắc, nên nhà vua đến hội liền ra lệnh cho các cô gái đến ướm thử hài, hễ ai đi vừa thì vua sẽ lấy làm vợ. Mọi người trong đó có cả Cám đến thử nhưng đều không vừa. Chỉ khi Tấm đặt chân vào hài thì mới thấy vừa như in. Nhà vua vui mừng rước Ttấm về cung làm hoàng hậu.
Ngày giỗ cha, Tấm trở về nhà làm giỗ. Mụ dì ghẻ sai Tấm trèo lên cây xé một buồng cau cũng cha. Khi Tấm đang ở trên cây, mụ liền lấy dao chặt đổ cây khiến Tấm ngã xuống ao mà chết. Sau đó, mụ vào cung tâu với vua rằng Tấm chẳng may bị cảm nên đã chết, nay đưa Cám vào cung làm hoàng hậu thay chị. Tấm mất đi hóa thành chim vàng anh bay vào cung. Thấy Cám giặt áo cho vua, vàng anh liền hót: “Phơi áo chồng tao phơi lao phơi sào, chớ phơi bờ rào, rách áo chồng tao.”
Sau đó ngày ngày vàng anh đều đậu ở cửa sổ hót cho vua nghe. Vua thấy chim quyến luyến với mình bèn bảo : “Vàng ảnh vàng anh, có phải vợ anh, chui vào tay áo.” Vàng anh liền bay vào tay áo vua. Thấy vậy vua sai người làm một cái lồng vàng, đêm ngày say mê nghe chim hót mà không đoái hoài đến Cám. Cám thấy thế, rất ghen tức bèn bắt chim làm thịt nấu ăn rồi vứt lông ra ngoài vườn. Lông chim mộc thành hai cây xoan đào.
Vua thấy hai cây xoan đào đẹp liền sai lính mắc võng vào đó, ngày nào cũng nằm hóng mát. Cám thấy vậy mới sai người chặt cả hai cây, lấy gỗ đóng thành khung cửi. Nhưng khi Cám dệt vải thì bỗng nghe thấy tiếng cọt kẹt vang lên: “Cót ca cót két, lấy tranh chồng chị, chị khoét mắt ra.” Cám sợ hãi, đốt khung cửi thành tro rồi vứt ra lề đường.
Không lâu sau, từ đống tro ấy mọc lên một cây thị cành lá sum suê nhưng chị đậu được có một quả. Có bà cụ hiền hậu bán hàng nước gần đó đi qua thấy quả thị tỏa ra mùi hương thơm ngát liền giơ bị ra nói: “Thị ơi thị rụng bị bà, bà để bà ngửi chứ bà không ăn.” Bà cụ vừa dứt lời, quả thị liền rụng ngay vào bị. Bà cụ đem về nhà cất trong buồng, thỉnh thoảng lại vào ngắm nghía và ngửi mùi thơm.
Nhưng lạ thay, kể từ đó, hàng ngày bà cụ đi chợ về đều thấy cửa nhà sạch sẽ, cơm ngon canh ngọt sẵn sàng. Một hôm bà vờ đi chợ rồi quay lại theo dõi. Thì ra là Tấm từ trong quả thị bước ra làm mọi việc. Bà lão mừng quá ôm choàng lấy Tấm. Từ đó, hai người sống với nhau như mẹ con.
Một hôm, nhà vua đi ngang qua ghé vào quán nước. bà cụ dâng trầu rót nước mời vua. Thấy miếng trầu têm cánhphượng quen quen, nhà vua liền hỏi. bà cụ kể rõ sự tình và gọi Tấm ra. Nhà vua mừng rỡ đón Tấm vào cung rồi sau đó ra lệnh trừng trị đích đáng mẹ con nhà Cám.
